Kenschets
Het Zoommeer maakte oorspronkelijk deel uit van de Oosterschelde. Tegenwoordig vormt het een zoet meer, waarvan het landschap wordt gedomineerd door waterstaatkundige werken als dammen, dijken en kaden. Een aantal voormalige getijdenplaten zijn inmiddels vergaand begroeid. Voorts bevinden zich in het gebied enkele recent opgespoten eilandjes. De betekenis voor kustvogels als broed- en foerageergebied is door verzoeting en vegetatiesuccessie grotendeels verdwenen. Tegenwoordig zijn er wel veel zwemeenden te vinden en komen steltlopers uit de Oosterschelde geregeld overtijen.
Landschap
Het Zoommeer, dat via het kanaal de Eendracht (onderdeel van het Schelde-Rijnkanaal) in open verbinding met het Volkerakmeer staat, is een zoet binnenmeer met een vast waterpeil. Het meer is gescheiden van de Oosterschelde door de Oesterdam, die in 1986 werd aangelegd. Aan de andere kant vormt de Markiezaatkade (1983) de scheiding met het Markiezaat. De aanleg van de Oester dam was noodzakelijk om een getijloze scheepvaartverbinding tussen Rotterdam en Antwerpen mogelijk te maken. Het Zoommeer maakt onderdeel uit van de RijnScheldeverbinding en kent dan ook een druk scheepvaartverkeer tussen twee van 's werelds grootste havens. Tot de sluiting van de Philipsdam bij de Krammer in 1987 bestond nog enige getijdenbeweging via de Eendracht, maar nadien werd het water binnen een paar maanden zoet en werd het peil gefixeerd op 0 cm NAP. Ruim 200 ha van het voormalige intergetijdengebied viel permanent droog, waaronder de Boereplaat, Prinsesseplaat, Molenplaat en Speelmansplaat.
De successie van de vegetatie is op deze platen nog volop gaande. Op veel plaatsen is er voor gekozen de spontane ontwikkeling zijn gang te laten gaan, maar op een deel van de Prinsesseplaat vindt extensieve begrazing door runderen en paarden plaats. De ontwikkelingen in de aantallen broedvogels en trekvogels zijn in hoge mate een afspiegeling van de vegetatiesuccessie, met een tijdelijke opkomst van broeders op kale grond (Kluut, plevieren en sterns) en gras- en zaadeters (Smient en Pijlstaart). Ten behoeve van de oeververdediging en voor natuurontwikkeling zijn in de loop der jaren diverse nieuwe eilandjes opgespoten, waardoor tijdelijk weer nieuwe broedplaatsen voor de pioniersoorten ontstonden.
Het Zoommeer heeft net als het Volkerakmeer sinds enige jaren in de zomer te kampen met explosieve blauwalgenbloei en botulisme, waardoor veel watervogels sterven. De oorzaak hiervan is de hoge concentratie aan meststoffen die vooral vanuit de riviertjes Mark/Dintel en Steenbergse en Roosendaalse Vliet wordt aangevoerd. De hernieuwde inlaat van zout water is onlangs gepresenteerd als een van de mogelijkheden om de jaarlijkse algenbloei te bestrijden. In dit plan wordt doorspoeling naar de Westerschelde aanbevolen in verband met mogelijke problemen met mariene algen of Zeesla (Ulva lactuca).
Natuurwaarden
De betekenis van het Zoommeer voor watervogels hangt voor een belangrijk deel samen met de toestand van het watersysteem. De ontwikkelingen in het water worden vooral gestuurd door hoge en toenemende nutriëntgehalten. In de huidige situatie heeft het Zoommeer een beperkte betekenis voor trek- en wintervogels als Fuut, Krakeend, Wintertaling en Pijlstaart, maar geen enkele soort bereikt gemiddeld een aandeel van meer dan 1 % van de Nederlandse populatie. De toekomstige betekenis voor deze soorten zal afhangen van de keuzen die gemaakt worden: blijft het watersysteem zoet of wordt een eventueel herstel van de zoetzoutgradiënt in het VolkerakZoommeer nagestreefd? Het Zoommeer is momenteel ook van belang als rustgebied voor overtijende vogels die bij laag water in de Oosterschelde foerageren. Het gaat dan vooral om grote aantallen van Scholekster, Bontbekplevier en Steenloper.
Als broedgebied is het Zoommeer van enige betekenis geweest voor kustbroedvogels van zandplaten en schelpenstrandjes als Kluut, Bontbekplevier, Strandplevier en Visdief en tevens voor de Zwartkopmeeuw. Door de vegetatiesuccessie is deze betekenis inmiddels sterk verminderd; broedparen van de genoemde soorten zijn vrijwel verdwenen. Op de nieuwe eilandjes bij de Speelmansplaat heeft zich een kleine kolonie gevestigd van de Zilvermeeuw en de Kleine mantelmeeuw.
Literatuur
Meininger et al. 1999; Tosserams et al. 2000.
